Ineens hoor je alom de opmerking dat het geschiedenisonderwijs in Nederland er belabberd voorstaat. Mijn leermeester Maarten van Rossem kaartte dat onlangs nog eens aan op de televisie, naar aanleiding van de vergaande onwetendheid bij toch als intelligent veronderstelde deelnemers aan De slimste mens, aangaande allerhande simpele, historische feiten en gebeurtenissen. Ik weet er alles van. In de drieëndertig jaar dat ik in het middelbaar onderwijs geschiedenis gaf, was ik getuige van de voortdurende afbraak van mijn vak, alle inspanningen van de VGN (de vereniging van geschiedenisleraren) om het tij te keren ten spijt. Gevolg is dat we nu met verschillende generaties zitten die uitblinken in historisch onbenul en zich totaal niet bewust zijn van het belang van het verleden om het heden te duiden en een koers uit te zetten richting de toekomst.
De al decennia voortgaande, geleidelijke verloedering van het geschiedenisonderwijs baart Maarten van Rossem, maar zeker ook mij, grote zorgen. Toch zie ik heel af en toe een lichtpuntje aan de duistere horizon. Er blijkt in de samenleving wel degelijk een zekere mate van belangstelling voor de geschiedenis te bestaan, vooral voor populair wetenschappelijke publicaties, zeker als die het verhaal van de eigen stad, het eigen dorp of de eigen regio vertellen. Gelukkig gaan ook vakhistorici zich steeds meer met deze vorm van geschiedschrijving bezighouden, die daardoor aan kwaliteit wint, zodat sommige 'publieksboeken' zich qua niveau in feite niet of nauwelijks van wetenschappelijke publicaties onderscheiden. Een van die boeken is Hoogtij van Holland, van de mediëvist Henk 't Jong.
In zijn boek behandelt 't Jong in klare taal en aangenaam duidelijk gestructureerd de geschiedenis van het graafschap Holland in de 14e eeuw, om precies te zijn van 1299 tot 1404. In 1299 overleed graaf Jan I, waarmee een einde kwam aan het zogenaamde Hollandse Huis en vanuit Henegouwen leden van het Huis Avesnes de grafelijke waardigheid gingen bekleden. Halverwege de eeuw kwam het Beierse Huis Wittelsbach in beeld via het huwelijk van gravin Margaretha van Holland met keizer Lodewijk van Beieren. Wat voor gevolgen de opvolging door een vrouw had, wordt door Henk 't Jong duidelijk uiteen gezet, ondanks dat het ontstaan en voortduren van de zogenaamde Hoekse en Kabeljauwse Twisten een uitermate gecompliceerde geschiedenis vormt. Eindelijk hebben we hier een auteur die het goed uitlegt.
De talloze gebeurtenissen en ontwikkelingen maken wel dat de lezer in het boek een veelheid aan namen en jaartallen tegenkomt. Dat kan nu eenmaal niet anders, waarschuwt 't Jong in zijn voorwoord. Heel handig is de lijst met middeleeuwse termen aan het einde van het boek. Een calendarium met de belangrijkste feiten zou ook handig zijn geweest, maar is voor een 'publieksboek' misschien net iets te veel gevraagd en 't Jong behandelt de graven systematisch, netjes achter elkaar, zodat ook zonder dat het verhaal goed te volgen is. Er komt veel geweld voor in de 14e eeuw, maar toch zie je het graafschap Holland zich ontwikkelen tot een economisch steeds welvarender gewest. In deze periode werd in feite de basis gelegd voor de latere, economisch en politiek dominante positie die Holland in de geschiedenis van de Nederlanden zou innemen. Met lichte trots constateer ik als Dordtenaar de belangrijke rol die mijn geboortestad en woonplaats in die ontwikkelingen heeft gespeeld. Henk 't Jong heeft daarover eerder een uitstekend boek gepubliceerd.
Wie geen rol van betekenis speelt in Hoogtij van Holland is de laatste gravin uit het Huis Wittelsbach, Jacoba van Beieren. In zijn voorwoord verklaart Henk 't Jong dat dat is omdat aan de geschiedenis van deze gravin, die haar graafschap uiteindelijk moest overdragen aan Philips de Goede (van Bourgondië) al ruim voldoende aandacht is besteed. Het boek is deskundig geïllustreerd, waarbij geen prenten of schilderingen uit een latere tijd zijn gebruikt, die soms een geheel verkeerd beeld geven. De illustraties zijn eigentijds, dus uit de periode zelf, of van de hand van Henk 't Jong, die naast historicus ook heraldicus is (vanuit zijn atelier De Raaf) en ons zelfs de wapenschilden uit verschillende perioden binnen de 14e eeuw toont. Ook dat is een verrijking van het verhaal, dat iedere liefhebber van geschiedenis zich niet zou moeten laten ontgaan.
Henk 't Jong, Hoogtij van Holland. Uitgeverij Omniboek 2022. ISBN 978 9401918534
