Afscheid van 'Ons-Indië'

Kort na het aftreden van president Suharto reisde journalist Michel Maas naar Indonesië, waar hij achttien jaar verbleef als correspondent. In die tijd veranderde zijn beeld van het land. Toen hij er heenging was dat vooral het beeld dat je in Nederland tegenkomt. Nederland, het land dat zijn voormalige kolonie eigenlijk nog steeds niet kan loslaten en Indonesië nog altijd ziet door de bril van de koloniale herinneringen. Het land van Nina Bobo, 'Ons-Indië' en Slamat tidur, kleine blanda. Het land dat al tachtig jaar niet meer bestaat, maar in Nederland nog voorleeft. Tachtig jaar geleden, op 17 augustus 1945, verklaarde Indonesië zich onafhankelijk, een datum die Nederland nog steeds niet erkent. Tekenend, vindt Maas.

Bij ons staat 27 december 1949 in de boeken, toen koningin Juliana officieel de onafhankelijkheidsoverdracht ondertekende, aan het einde van een bloedige oorlog. Volgens Maas was dit een propagandatruc om gezichtsverlies te maskeren en het zo voor te stellen dat Nederland de kolonie welwillend de onafhankelijkheid gaf.

Kern van het boek is de totaal andere kijk die Indonesië en Nederland hebben op de geschiedenis van de voormalige kolonie. Voor Indonesië was dat een voorbijgaande, al bijna vergeten fase, voor Nederland een niet te verwerken verlies. Nog steeds kijken veel Nederlanders nostalgisch terug naar het Tempo Doeloe, de djongos, de baboe en wellicht ook de njaj. Met trots op wat Nederland allemaal voor de kolonie heeft gedaan. Ethische politiek, ziekenhuizen, wegen, spoorwegen, bruggen, vliegvelden, scholen. Volgens Maas heeft Nederland in de kolonie vooral nietsontziend zijn eigenbelang nagestreefd ten koste van de inheemse bevolking. In Indonesië klinkt de vraag: wat kwamen jullie hier eigenlijk doen en waarom kwamen jullie na de Japanse bezetting terug? Dat de bevolking in 1945 de Nederlanders volkomen zat was, stuitte bij de kolonisator op onbegrip en leidde tot ongebreidelde agressie.

Door de ervaringen tijdens zijn correspondentschap is Maas niet meer de Nederlander die in Indonesië de sporen van het koloniale verleden zoekt, die vertederd glimlacht als hier of daar een Nederlands woord klinkt, maar die zich nog altijd superieur voelt aan wat vroeger de inlander werd genoemd. Indonesiër is hij echter ook nooit geworden. Wel geeft hij voorbeelden van mensen die zo'n beetje tussen de Indonesische werkelijkheid en de koloniale droom leven. En passant komt hij ook met allerlei voorbeelden van het leven in hedendaags Indonesië, waar Nederland zo goed als vergeten is. Dat maakt het voor iedereen die belangstelling heeft voor het koloniale verleden een bijzonder boek. Na lezing ga je misschien toch wat anders aankijken naar 'het groots' dat wij daar hebben verricht.

Michel Maas - De gelogen kolonie. Naar Indonesië om Indië te vergeten. Atlas-Contact 2025.