Ergens in de jaren zeventig van de vorige eeuw was Karel van het Reve te gast op een literaire avond van de stichting Bobby Kinghe in Dordrecht. Wij waren als bestuur ook geïnteresseerd in een lezing door zijn broer Gerard. Daarom vroegen we na afloop aan Karel of hij niet een goed woordje bij Gerard wilde doen om voor een redelijk bedrag bij ons op te treden in Het Hof (het huidige museum Hof van Nederland), waar toen die avonden werden gehouden. 'Als ik dat doe dan komt hij waarschijnlijk juist niet,' antwoordde Karel minzaam. Ik moest daar aan terugdenken toen ik in de onlangs verschenen biografie van Karel, door historicus Willem Melching, las over de moeizame verhouding tussen de grote volksschrijver en zijn geleerde broer. Een verhouding die onder meer werd gekenmerkt door de lust tot provoceren van Karel en de zucht tot ruziemaken en jaloezie van de kant van Gerard, die het zelfs bestond om na Karels overlijden een hatelijke, naargeestige fax te verzenden aan diens dochter Jozien.
Er zijn eerdere biografische schetsen gepubliceerd over Karel van het Reve, en zelfs een, volgens Melching 'problematische' biografie door Ger Verrips, waarin veel onjuistheden zouden staan. Prettig dus dat er nu een volwaardige levensbeschrijving is die een grondig overzicht biedt van het leven en werk van de bevlogen schrijver en voormalige hoogleraar Slavische letterkunde aan de Leidse universiteit.
Karel en Gerard groeiden op in een communistisch gezin, maar kwamen in de loop van hun ontwikkeling los van 'het geloof der kameraden', zoals later de titel van een van Karels boeken zou luiden. De wijze waarop dit geschiedde loopt als een rode draad door het verhaal over Karels jonge jaren. Ook van andere religies moest hij, in tegenstelling tot Gerard, die op latere leeftijd katholiek werd (iets wat Karel niet echt serieus schijnt te hebben genomen) niets hebben. Dat blijkt bijvoorbeeld uit Karels boek De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen (1987).
Hij mocht graag de draak steken met de opvattingen van gelovigen, iets wat hem in religieuze kring weinig geliefd maakte. Onder de studenten was hij echter een populaire hoogleraar, die kennelijk plezier had in het geven van colleges, maar een hartgrondige hekel had aan de universitaire bureaucratie en de bestuurlijke taken van een hoogleraar. Dat levert in het boek een aantal smakelijke anekdotes op.
De wijze waarop de gebroeders Van het Reve de oorlog doorkwamen, Karels verblijf in de Verenigde Staten, zijn 'sabbatical' waarin hij voor het Parool correspondent in de Sovjet-Unie was, gedurende welk tijd hij veel contacten met dissidenten had (wiens manuscripten vaak door hem het land uit werden gesmokkeld), zijn betrokkenheid bij de Alexander Herzenstichting (die tot doel had zulke manuscripten in het Westen te publiceren), passeren allemaal op heldere wijze de revue.
Melching gaat ook uitgebreid in op Karels rol en betekenis als columnist, zowel onder eigen naam als onder het pseudoniem Henk Broekhuis. Ik heb mij altijd afgevraagd hoe hij aan dat pseudoniem kwam. Het is de naam van de man bij wie hij zijn zeiljacht kocht. Van het Reve hield ervan met die boot de Hollandse wateren te bevaren en ik kan me zo voorstellen dat hij weleens een van de passantenhavens in mijn stad Dordrecht heeft aangedaan, maar dat verhult Melching niet. Dan zou het boek misschien ook al te gedetailleerd worden. Met het rijke leven dat Karel van het Reve heeft geleid, is de biografie al gedetailleerd genoeg.
Melching schrijft vlot en duidelijk en hij verantwoordt zijn verhaal met een uitgebreid bronnenapparaat en een eveneens uitgebreide bibliografie. Zijn biografie is zo'n boek dat je, ondanks de kloeke omvang, in enkele dagen ademloos uitleest. Daarbij toont hij aan dat veel, heel veel, van de opvattingen van Karel van het Reve nog springlevend en actueel zijn. Voor wie daarvan kennis wil nemen is er het veeldelige Verzameld Werk. Hoe dat tot stand kwam is een interessant verhaal binnen het verhaal.
Willem Melching, De zelfdenker. Karel van het Reve 1921-1999. Prometheus Amsterdam 2023.
