De grote Cyprus-tentoonstelling, die nog tot 15 maart 2020 te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, heeft mede als gevolg dat Cyprus, de meest oostelijke lidstaat van de EU, stevig in de belangstelling is gekomen. We kennen Cyprus vooral als vakantieland, maar het eiland is veel meer dan dat en kan bogen op een rijke en bijzondere geschiedenis. In het februarinummer van het Historisch Nieuwsblad wijdt Geertje Dekkers een artikel aan Cyprus onder de titel Turks of Grieks? De identiteitscrisis van Cyprus. Een artikel waarbij ik enkele kanttekeningen wil plaatsen.
In de eerste plaats de titel, die volgens mij niet helemaal recht doet aan de situatie op Cyprus. Inderdaad zijn er, in rechts-nationalistische kringen zowel onder de Turks-Cyprioten en Grieks-Cyprioten mensen te vinden die zichzelf allereerst als Turk of Griek beschouwen, maar in de zestig jaar na het onafhankelijk worden van Cyprus, is er aan beide zijden van de demarcatielijn wel degelijk ook een besef gegroeid van een eigen Cypriotische identiteit. Een idee waaraan allerlei intercommunale activiteiten en projecten gestalte proberen te geven. Ik noem als voorbeeld het werk van de Kostas en Rita Severis Stichting, die tot doel heeft, zoals dr. Rita Severis, de algemeen directeur, mij vertelde: 'Om via de studie van het multiculturele erfgoed van Cyprus het vreedzaam samenleven van de bevolkingsgroepen te bevorderen.' In het bestuur van de stichting, die het Centre of Visual Arts en Research beheert, waarin een museum en een wetenschappelijke bibliotheek zijn ondergebracht, hebben zowel Grieks als Turks-Cyprioten zitting.
Een ander voorbeeld is de intercommunale samenwerking tussen Grieks en Turks-Cyprioten in het Technisch Comité van de Archeologische Dienst met als doel het zoveel mogelijk veilig stellen van antiquiteiten, ook in bezet gebied.
Het is onjuist, zoals Dekkers doet, te spreken van een 'Grieks deel' en een 'Turks deel' van Cyprus. De soevereine EU-lidstaat Cyprus is sinds 1974 voor een deel bezet door Turkije. Na de Turkse invasie werden de Griekssprekende bewoners voor het overgrote deel gedwongen naar het zuiden te vertrekken. Onder sterke druk van rechts-nationalistische Turks-Cyprioten en Turkije, trokken de meeste Turkssprekende Cyprioten naar het noorden. Daardoor is de voertaal in het zuiden Grieks, in het noorden Turks, maar dat maakt die gebieden nog geen 'deel' van Griekenland of Turkije. Er is sprake van een internationaal erkende Republiek Cyprus, waarvan het noordelijk deel wordt bezet door Turkije, dat daar een door vrijwel niemand erkende republiek heeft uitgeroepen. Cyprus heeft overigens in geen enkele periode van haar geschiedenis deel uitgemaakt van de Griekse staat.
Dekkers meent dat de overwegend Griekse invloed op Cyprus vooral dateert uit de vierde eeuw voor Christus, toen na de dood van Alexander de Grote zijn generaal Ptolemaeus, heerser over Egypte, Cyprus veroverde. Inderdaad kwam het eiland daardoor sterk onder de invloed van het Hellenisme, dat werd gevoed vanuit Alexandrië. Daarvoor was de Griekse invloed op Cyprus ook al groot, ondanks dat, zoals Dekker juist beweert, het eiland etnisch nogal versnipperd was en een speelbal was van grotere machten in de omgeving. Dat laatste is een constante in de Cypriotische geschiedenis, die kort werd onderbroken tijdens de regeringsperiode van koning Peter I (1359-1369), toen het onafhankelijke koninkrijk Cyprus even een belangrijke rol speelde in de regio.
Juist de bijzonder interessante geschiedenis van Cyprus in de middeleeuwen wordt door Dekkers afgedaan met één zin, waarin Arabieren, Byzantijnen, kruisvaarders en Venetianen op een hoop worden gegooid. We lezen niets over de periode dat Arabieren en Byzantijnen gezamenlijk het eiland bestuurden, niets over de opkomst, bloei en verval in de tijd van het Huis de Lusignan, niets over de korte, maar niet onbelangrijke periode van de Venetianen, na de gedwongen abdicatie van de laatste vorstin, Catharina Cornaro in 1489.
De komst van de Osmanen, die in 1570 Cyprus binnen vielen en het eiland in 1571 (niet 1573!) geheel veroverden na een beleg van Famagusta, dat bijna een jaar duurde, legde grotendeels de basis voor de huidige etnische situatie. Er ontstond een Turkssprekende minderheid, door migratie vanuit het vasteland, terwijl ook een klein deel van de Cyprioten zich tot de islam bekeerde en vervolgens, vanwege het millet-systeem, als Turk werd geboekstaafd.
De Cypriotische bevolking bestond ten tijde van de Turkse invasie van 1974 voor ongeveer 18% uit Turks-Cyprioten, voor ongeveer 80% uit Grieks-Cyprioten en voor zo'n 2% uit andere etniciteiten als Maronieten en Armeniërs. Naar de bevolkingssamenstelling in het noorden is het momenteel gissen. Turken van het vasteland hebben zich, na de invasie, in strijd met het internationaal recht, in grote getale op Cyprus gevestigd, veel Turks-Cyprioten zijn om economische redenen of uit frustratie geëmigreerd, voornamelijk naar Groot-Brittannië, de voormalige koloniale machthebber.
Als Dekkers de opkomst van het Griekse nationalisme op Cyprus beschrijft, besteedt ze geen aandacht aan de cruciale rol die vanuit het Griekse koninkrijk geïmporteerde onderwijzers daarbij speelden. Ook schenkt ze weinig aandacht aan het feit dat het Turkse nationalisme op Cyprus pas in een laat stadium opkwam, als reactie op de Grieks-Cypriotische wens tot enosis (aansluiting bij Griekenland) en doordat de Britten in de jaren vijftig de Turks-Cyprioten en Turkije doelbewust bij het conflict om enosis betrokken. Zij besteedt evenmin voldoende aandacht aan het feit dat enosis heden ten dage door vrijwel geen Grieks-Cyprioot meer wordt nagestreefd, met uitzondering van extreem rechts.
Dekkers schrijft dat na de door het Griekse kolonelsbewind geëntameerde staatsgreep in 1974 Cyprus 'een regering met marionetten van de Griekse junta (kreeg)'. Ze vertelt er niet bij dat dat bewind het slechts acht dagen volhield. Mede doordat president Makarios letterlijk via de achterdeur van zijn paleis wist te ontsnappen en naar Londen vluchtte, mislukte de staatsgreep al snel en was zelf uiteindelijk aanleiding tot de val van de Griekse junta. In reactie op de staatsgreep viel Turkije op 20 juli Cyprus binnen, waarmee de huidige, nog steeds voortdurende deling van het eiland begon.
Dordrecht, 8 februari 2020
Literatuur:
Alastos, Doros, Cyprus in History: A Survey of 5000 Years. Londen 1976.
Arbel, Benjamin, Cyprus, the Franks and Venice, 13th-16th Centuries. Aldershot/Burlington 2000.
Clogg, Richard, A Concise History of Greece. 2nd Edition. Cambridge 2002.
Dodd, Clement, The Cyprus Imbroglio. Huntingdon 1998.
Edbury, Peter W., The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191 - 1374. Cambridge 1994 (1991).
Green, Pauline, Embracing Cyprus. The Path to Unity in the New Europe. Londen 2003.
Hadjidemetriou, Katia, A History of Cyprus. Nicosia 2002.
Hill, Sir George, A History of Cyprus. Vol. I, II, III, IV. Cambridge 1940-1952.
Hitchens, Christopher, Hostage to History. Cyprus from the Ottomans to Kissinger. London/New York 1999 (1984).
Joseph, Joseph S., Cyprus. Ethnic Conflict and International Politics. From Independence to the Threshold of the European Union. 2nd Edition. Londen/New York 1997.
Karageorghis, Vassos, Cyprus from the Stone Age to the Romans. Londen 1982.
Klok, C.A., Afrodite en Europa. Een beknopte geschiedenis van Cyprus van de pre-historie tot heden. Baarn 2014.
Koumoulides, J.T.A., Cyprus and the War of Greek Independence, 1821-1829. Londen 1971 (1971).
Moustakis, Fotios, Greek-Turkish Relationship and Nato. Londen/Portland 2003.
Nicolet, Claude, United States Policy Towards Cyprus, 1954-1974: Removing the Greek-Turkish Bone of Contention. Mannheim en Möhnesee 2001.
Oberling, Pierre, The Road to Bellapais. The Turkish Exodus to Northern Cyprus. New York 1982.
Orr, C.W.J., Cyprus under British Rule. Londen 1972 (1918).
Özgür, Özdemir A., Cyprus in My Life. Testimony of a Turkish Cypriot Diplomat. Mannheim en Möhnesee 2001.
Packart, Martin, Getting it wrong. Fragments of a Cyprus Diary 1964. Bloomington 2008.
Palley, Claire, An International Relations Debacle. The UN Secretary-General's Mission of Good Offices in Cyprus 1999-2004. Oxford & Portland 2005.
Panteli, Stavros, A History of Cyprus. From Foreign Domination to Troubled Independence. Londen/Den Haag 2000.
Sonyel, Salahi, Cyprus. The Destruction of a Republic. British Documents 1960-65. Huntingdon 1997.
Scherer, John L., Blocking the Sun. The Cyprus Conflict. Minneapolis 1997.
Stephen, Michael , The Cyprus Question. Londen 1997.
Foto: auteur
